Het is vandaag 35 jaar geleden dat een reactor van de kerncentrale in Tsjernobyl ontplofte. Tsjernobyl ligt nu in Oekraïne, niet ver van de grens met Wit-Rusland. Maar 35 jaar geleden maakte het gebied nog deel uit van de Sovjet-Unie, toen op 26 april een veiligheidstest van de koelinstallatie mislukte en om 1.23 uur 's nachts kernreactor 4 van de kerncentrale ontplofte.
Volgens Greenpeace raakte door het ongeluk, dat te wijten was aan menselijke fouten enerzijds en ontwerpfouten in de kernreactoren anderzijds, een gebied vervuild van 150.000 vierkante kilometer in Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland. Daar woonden in totaal 8 miljoen mensen. Een zone met een straal van 30 kilometer werd volledig ontruimd, bijna 350.000 mensen werden geëvacueerd, aldus de milieuorganisatie. De radioactieve wolk trok over Wit-Rusland, over het westen van Rusland en verder over Scandinavië en Europa. Op 2 mei 1986 bereikte die ook België.
Het officiële sterftecijfer van de Sovjet-Unie ligt op 31 doden: 2 mensen kwam om bij de ontploffing en 29 mensen overleden op korte termijn aan de stralingsziekte. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) telt daar nog eens 9.000 overlijdens door kanker bij, onder de mensen uit de hele Sovjet-Unie die hielpen bij de opruimwerken (de zogenaamde "liquidators"), de mensen die in de besmette zone woonden en de geëvacueerden. Volgens Greenpeace ligt het aantal overlijdens als gevolg van kankers dichter bij 100.000. Grote delen van Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland kregen te maken met een hoger sterftecijfer en een lager geboortecijfer.
De impact van het grootste ongeval in de geschiedenis van de kernenergie kon zo groot zijn door de gebrekkige reactie van de Sovjet-Unie. Zweden trok als eerste aan de alarmbel, toen het twee dagen na de ramp een verhoogde radioactiviteit had vastgesteld. Diezelfde dag volgde het eerste bericht van Tass, het staatspersagentschap van de Sovjet-Unie. Het bevel tot evacuatie kwam pas 36 uur na de ontploffing van de kernreactor. Michael Gorbatsjov, de secretaris-generaal van de Sovjet-Unie, wachtte tot 14 mei om zich publiekelijk uit te spreken over de kernramp.
Tsjernobyl werd verlaten door mensen, maar niet door dieren. Na de kernramp maakten bulldozers het "Rode Bos", vernoemd naar de kleur van de aangetaste bomen, met de grond gelijk en de dode dennenbomen werden als nucleair afval begraven. Diersoorten die afhankelijk zijn van menselijk afval - zoals ooievaars, mussen en duiven - hebben plaatsgemaakt voor inheemse soorten als wolven, beren, elanden, lynxen en zeearenden. Ondertussen draven er ook een honderdvijftigtal wilde przewalskipaarden door de zogeheten exclusiezone.
Met de Brits-Amerikaanse HBO-reeks "Chernobyl" kwam de kernramp in 2019 opnieuw onder de aandacht. Canvas zond "Chernobyl" in 2020 uit. In vijf afleveringen vertelt de miniserie het verhaal van de kernramp uit het oogpunt van drie hoofdpersonages: Valeri Legasov (vertolkt door Jared Harris) is een toonaangevend kernfysicus, die de ernstige gevolgen van de ontploffing inziet, Boris Sjtsjerbina (vertolkt door Stellan Skarsgård) is de vicepremier van de Sovjet-Unie, die de crisis onder controle moet krijgen en de fictieve kernfysica Oelana Chomjoek (vertolkt door Emily Watson) wil het ongeluk tot de bodem uitspitten. Doorheen de miniserie loopt ook de verhaallijn van brandweerman Vasili Ignatenko, die helpt bij de opruimwerken, en zijn vrouw Ljoedmila, die verz wijgt dat ze zwanger is om bij hem in de buurt te kunnen blijven.
De scenarist van "Chernobyl" baseerde zich onder meer op getuigenissen van de inwoners van Pripjat, een stad die ooit 50.000 inwoners herbergde, maar vandaag een spookstad is. Die verhalen werden door Nobelprijswinnares Svetlana Alexijevitsj neergeschreven in het boek "Wij houden van Tsjernobyl" uit 2005. "Chernobyl" won meerdere televisieprijzen, onder meer een Golden Globe voor beste miniserie. Al jaren boden agentschappen rondleidingen, soms met overnachting of zelfs een helikoptervlucht, in de exlusiezone aan, maar sinds de HBO-reeks zwelt het nucleaire toerisme alleen maar aan. In coronajaar 2020 bezochten 32.000 toeristen de exlusiezone, in 2019 waren dat er nog zelfs 72.000 meer.
