De rechten van de bewoners van onze woonzorgcentra zijn tijdens de coronacrisis geschonden. Dat blijkt uit een onderzoek van mensenrechtenorganisatie Amnesty International van midden maart tot eind oktober. Het gaat over basisrechten zoals het recht op gezondheidszorg en het recht op leven.
Volgens het rapport, ‘Woonzorgcentra in de dode hoek. Mensenrechten van ouderen tijdens de COVID-19-pandemie in België’, reageerde de overheid te laat en niet adequaat waardoor de fundamentele rechten van bewoners van woonzorgcentra geschonden werden.
“De Belgische autoriteiten wisten bij de start van de crisis al heel erg goed dat bewoners van woonzorgcentra erg kwetsbaar zijn voor COVID-19. Net zoals in de ziekenhuizen, was een snel en doeltreffend optreden levensnoodzakelijk. Daar kwam echter niks van in huis. Wel integendeel. Dit nieuw onderzoek bevestigt dat onze autoriteiten de woonzorgcentra in de steek gelaten hebben,” zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen.
“Ook het personeel van de woonzorgcentra, dat onder zeer moeilijke omstandigheden buitengewoon werk heeft verricht en nog steeds verricht, werd in gevaar gebracht door het gebrekkig overheidsoptreden. Er werd pas actie ondernomen toen de tragedie publiek aan de kaak gesteld werd en het ergste van de eerste fase van de pandemie al voorbij was.”
Geen protocol voor uitbraak
Er bestond weliswaar een handleiding over de omgang met infectieziekten, maar een protocol voor een plotse uitbraak lag niet klaar. Verder was de testcapaciteit voor het personeel tot augustus nagenoeg onbestaande en moest het verzorgend personeel aan de slag met een gebrek aan degelijk beschermingsmateriaal. "Als niet bewezen was dat bewoners covid hadden, mochten we de beschermingsmiddelen niet gebruiken. Maar we konden het niet bewijzen, omdat we niet konden testen", zegt Geert Polfliet, directeur van een woonzorgcentrum, op VRTNWS.
Deze vaststelling is niet nieuw. Gegevens van Artsen zonder Grenzen duiden erop dat
slechts 57 procent van de ernstige gevallen tijdens de crisis van een WZC naar een ziekenhuis konden worden overgebracht, vergeleken met 86 procent daarvoor. Onduidelijke triagerichtlijnen hebben ertoe geleid dat bewoners van woonzorgcentra geen toegang kregen tot de best mogelijke zorg die beschikbaar was. Sommige ouderen stierven volgens het rapport hierdoor vroegtijdig.
Schending van mensenrechten
Door de extra medische taken die het woonzorgpersoneel erbij moest nemen, bleef er weinig tijd over voor de dagelijkse zorg zoals hygiëne, sociale contacten en maaltijden. Familieleden zagen het met lede ogen gebeuren. Heel wat getuigenissen in het rapport zijn schrijnend. "Ik zag mijn man echt wegkwijnen. Toen ik mijn zorgen deelde met het personeel zei een verzorgster: "We kunnen niet iedereen elke dag persoonlijk eten geven."
Sommige bewoners kregen niet alle nodige zorg en bleven dagenlang in hun pyjama, zonder hulp bij het aankleden, wassen of andere persoonlijke hygiëne. Wat nog erger is, sommigen werden onvoldoende gevoed of gehydrateerd. Amnesty International kreeg informatie over twee bijzonder verontrustende gevallen waarin verwaarlozing mogelijk tot het overlijden van de bewoner heeft geleid.
Een man vertelde Amnesty International hoe zijn schoonmoeder van 83 stierf in een woonzorgcentrum: “Ik belde het verzorgingshuis drie keer per dag. Alles wat ze zeiden was positief: ze is in haar kamer, ze heeft goed gegeten, ze is kalm, allemaal goed nieuws.” Toen er weer bezoeken werden toegestaan, ging hij naar zijn schoonmoeder: “Ik kom die kamer in en daar ligt mijn schoonmoeder halfdood, uitgemergeld. Ik wilde haar wat laten drinken en haar rechtop zetten en ik zag dat haar ruggengraat twee centimeter uitstak .... Ik riep meteen een dokter ... hij stelde vast dat ze helemaal uitgedroogd was en haar zoutgehalte erg hoog was. Ze zou al anderhalve week geen water gehad hebben … De verzorgster op de eerste verdieping kwam langs en zei: ‘Mijn collega is ziek en ik sta hier alleen voor 20 mensen.’”
De vrouw werd met de ambulance naar het ziekenhuis gebracht. Daar bleek dat haar benen aan het afsterven waren, ze had flebitis in beide benen, ze waren verstopt door een klonter en afgestorven. Al snel werd duidelijk dat een operatie niet meer mogelijk was omdat de flebitis te ver was gevorderd. De vrouw stierf twee dagen later.
Ook mentaal
Niet enkel fysiek, maar ook op mentaal vlak woog de coronacrisis zwaar door. Vooral het bezoekverbod en de daaropvolgende sociale isolatie was nefast voor het welzijn van de ouderen. Mathieu Vandenbulcke, professor geriatrische psychiatrie: “Isolatie leidt tot een gevoel van eenzaamheid ... Dit verhoogt het risico op angst, depressie en psychotische ervaringen. Deze psychiatrische aandoeningen zijn bedreigend. Een ernstige depressie op latere leeftijd is een levensbedreigende aandoening."
Ook hekelt de organisatie de chaotische communicatie vanuit de verschillende regeringen waardoor nieuwe regelgeving vaak laat en onduidelijk gecommuniceerd werd. Als laatste wordt ook het gebrek aan controle door inspectiediensten aangeklaagd.
Amnesty International vraagt dan ook enkele duidelijke maatregelen om het recht van bewoners van woonzorgcentra op de hoogst haalbare zorgstandaard te respecteren en te vervullen, onder meer door ervoor te zorgen:
- dat woonzorgcentra prioritaire toegang krijgen tot regelmatige testing en voldoende beschermingsbemiddelen krijgen
- dat er volledige en gelijke toegang tot ziekenhuiszorg isvoor woonzorgbewoners
- dat de belangen van de bewoners vertegenwoordigd worden in het debat over nieuwe richtlijnen en bezoekregelingen
- dat er extra controlemechanismen komen om kwaliteit van de zorg en het respecteren van de mensenrechten te controleren
Onlangs nog wees gezondheidsrecht-expert Nils Broeckx er in De Specialist op basis van een webinar op dat ook het verbod op bezoek in dergelijke instellingen niet licht tot stand kan komen.
Het kabinet Beke wil niet reageren op het rapport omdat de feiten al besproken werden in een debat in de Kamer, luidt het.
"Achteraf gezien hadden we andere keuzes kunnen maken. Met de kennis van nu hadden we toen andere dingen kunnen doen", geeft Joris Moonens van het agentschap Zorg en Gezondheid toe in het VRT-radioprogramma De Ochtend. Maar die eerste golf heeft volgens Moonens ook "met een kracht en snelheid toegeslagen waar we niet op voorbereid waren". De Vlaamse overheid heeft ook "lessen getrokken" uit die eerste golf. Zo zijn er nu structurele leveringen van beschermingsmateriaal, is er een betere testcapaciteit en zijn woonzorgcentra ook beter voorbereid met "noodplannen en draaiboeken".
