Tijdens een recent minisymposium (1) voor (huis)artsen stelde voormalig vicepremier van Groen en toekomstig rector van de UGent, Petra De Sutter, haar speech in het teken van ego-overstijgende samenwerking.

Ze beklemtoont er het belang van ego-overstijgende samenwerking als antwoord op maatschappelijke, professionele en ethische uitdagingen in de gezondheidszorg en daarbuiten. Het concept verwijst naar een praktijk die diep verankerd is in spirituele tradities, filosofie en ethiek. Vandaar haar vraag om de Eed van Hippocrates te moderniseren.

“Ego-overstijging betekent niet dat we onszelf wegcijferen. Het betekent dat we onszelf niet langer centraal stellen, maar leren handelen in functie van een groter geheel. Dat we de moed hebben om prestige, controle en angst tijdelijk los te laten, zodat we echt kunnen luisteren, delen en verbinden." Petra De Sutter verwijst daarbij onder meer naar het boeddhisme, waar men spreekt van het loslaten van gehechtheid aan het “ik”, of de joods-christelijke traditie die het principe van naastenliefde centraal stelt. Of naar de existentiële filosofie (Levinas).

Arts-patiëntrelatie: van hiërarchie naar partnerschap

Een en ander concretiseert ze In de relatie tussen arts en patiënt. Waar vroeger de arts allesbepalend was, streven we vandaag naar een partnerschap. Een dialoog waarin niet enkel medische kennis telt, maar ook het leven en de zorgen van de patiënt. Daarvoor is kwetsbaarheid nodig – van beide kanten. Het vraagt vertrouwen. En ego-overstijging.

Ook tussen collega-artsen is samenwerking niet vanzelfsprekend. “Denk aan een arts in opleiding die tijdens een multidisciplinair overleg zwijgt omdat hij vreest 'domme vragen' te stellen.”

“Dan leidt het ego – als bron van onzekerheid of statusgevoeligheid – tot een gebrek aan samenwerking. Ego-overstijgende samenwerking zou hier betekenen dat de arts zijn behoefte aan perfectie loslaat, en zich kwetsbaar opstelt. Ego-overstijging vraagt voor de voormalige vicepremier niet minder identiteit, maar méér volwassenheid en dat we stevig genoeg in onszelf geworteld zijn om niet alles als een bedreiging op te vatten.

“Bij zogenaamde shared decision-making staan niet alleen de medische diagnose centraal, maar ook de levenscontext van de patiënt: zijn waarden, angsten, zorgen, prioriteiten. En net hier wordt ego-overstijging cruciaal.”

“Voor de arts betekent dat een verschuiving van almacht naar dialoog. Het vraagt een zekere kwetsbaarheid, die de weg opent naar vertrouwen. Kwetsbaarheid als kracht, niet als zwakte.”

“Omgekeerd geldt ook voor de patiënt dat ego-overstijging nodig is. Het vraagt vertrouwen om je te laten begeleiden, om je soms over te geven aan een proces dat je niet volledig kunt controleren. Zeker in een samenleving die autonomie zo hoog in het vaandel draagt, is overgave een moeilijk maar wezenlijk aspect van goede zorg.”

Fouten en succes delen

De medische wereld wordt vaak gekenmerkt door een cultuur van competitie die al begint tijdens de opleiding en zich blijft zich voortslepen in het werkveld. “Wie haalt de hoogste scores? Wie krijgt toegang tot de meest begeerde specialisatieplaatsen? Wie mag publiceren in prestigieuze tijdschriften? Wie wordt gezien als ‘uitblinker’? Het zijn allemaal vragen die het ego voeden – niet noodzakelijk uit ijdelheid, maar uit overleving in een prestatiegerichte omgeving.”

“Maar stel u een andere wereld voor. Een wereld waarin we elkaars werk erkennen, fouten durven delen, en kennis beschouwen als collectief goed. Waar succes gedeeld wordt. Dat is geen naïeve droom”, meent De Sutter. “Solidariteit tussen collega’s is niet soft. Het is professionele noodzaak. Voor betere zorg, meer werkvreugde en minder burn-out. En het komt de patiënt ten goede.”

Ego-overstijgende samenwerking betekent voor haar dat leiders geen allesweters zijn, maar bewakers van het proces. Dat systemen en structuren deze samenwerking ook echt mogelijk maken. Want zonder de juiste randvoorwaarden blijven goede intenties alleen maar intenties.

Collectieve verantwoordelijkheid

En dat brengt De Sutter bij het organisatieniveau. Universiteiten, ziekenhuizen, zorginstellingen zijn vaak gebouwd op belonen van individueel succes. Maar als we echte samenwerking willen, moeten we ook daar de cultuur veranderen. Niet vragen: "Wie heeft de macht?" Maar: "Wat is goed voor de patiënt, voor het team, voor de gemeenschap?"

Ten slotte: de samenleving. We leven in een tijd van individualisering, zelfprofilering en polarisatie. Maar de grote uitdagingen van onze tijd – klimaatverandering, pandemieën, sociale ongelijkheid – vragen om collectieve verantwoordelijkheid.

In onze huidige samenleving lijken we steeds meer in een cultuur van individualisme terecht te komen, ervaart Petra De Sutter. “Sociale media bevorderen zelfprofilering, meningen worden steeds extremer gepresenteerd en identiteit is vaak gekoppeld aan persoonlijke prestaties. Politiek lijkt meer en meer een spel van winnen in plaats van samen zoeken naar oplossingen. Een belangrijk gevolg is dat samenwerking en collectieve verantwoordelijkheid steeds moeilijker worden geacht. Ego-overstijging wordt soms zelfs als zwakte gezien, terwijl het net een noodzaak is. Het vraagt moed.

“In onze samenleving van vandaag is de ethiek van verbondenheid die we in de zorg zien, noodzakelijker dan ooit. Het is de basis voor een rechtvaardige samenleving die zich bewust is van haar gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de toekomst van de planeet en haar bewoners.”

Nieuwe Eed van Hippocrates

Daarom haar pleidooi voor een vernieuwde Eed van Hippocrates.

Een vernieuwde eed omarmt niet alleen de zorg voor de patiënt, maar ook de zorg voor de planeet, de samenleving en het geheel van het leven.

“De klassieke eed van Hippocrates is doordrenkt met het principe van het do no harm – het niet schaden van de patiënt. Maar de vraag is: zijn we bereid om niet alleen de gezondheid van het individu, maar ook de gezondheid van onze gemeenschappen en onze planeet te beschermen?”

Haar suggestie voor die nieuwe eed zou als volgt kunnen luiden: 

"Ik beloof te handelen in verbondenheid – met collega’s, met patiënten, met de samenleving en met de natuurlijke wereld waarvan wij allen deel zijn. Ik neem verantwoordelijkheid – niet alleen voor de gezondheid van de mens, maar ook voor de gezondheid van onze gemeenschappen en onze planeet."

Ze besluit: “We staan op een kantelpunt. De toekomst vraagt om meer dan expertise. Ze vraagt om verbondenheid. Om samenwerking. Om de moed om het eigen ego opzij te zetten en samen te bouwen aan een rechtvaardige, duurzame en zorgzame wereld.”

De huidige Eed van Hippocrates stuit de jongste tijd wel meer op kritiek.

(1) Minisymposium van het ICHO bij het afscheid van directeur Guy Gielis.

> Is Hippocrates nog hip?